Een nieuwe cultuurtempel: te ambitieus of broodnodig?

“We zitten klem en zonder deze plannen ziet de toekomst er allesbehalve rooskleurig uit.” Friederike Weisner, directrice van De Lieve Vrouw, vat kort maar krachtig de problemen van de cultuursector in Amersfoort samen. De gemeente is bezig met nieuwe, gezamenlijke huisvesting voor het theater, Flint en poppodium FLUOR. Op de plek van het huidige stadhuis moet een groot cultureel centrum verrijzen.

Slechte klimaatbeheersing, veel te weinig plek en niet duurzaam te krijgen. Ondanks het eigen karakter van alle drie de grote culturele instellingen in Amersfoort, kampen ze met precies dezelfde problemen. Bij de een zijn de problemen groter dan bij de ander, maar voor allen geldt: “Als er niks gebeurt, is het op termijn niet meer rendabel te krijgen.” 

“We hebben op drukke avonden eigenlijk niet genoeg plek”, zegt Weisner, terwijl ze een blik op de foyer annex café werpt. Als zowel het theater en de filmzaal volzitten, ontstaat er een file het pand uit. “We hebben het intern al zo groot mogelijk uitgebouwd, maar we zitten nu klem in het eigen gebouw.” Het pand, dat is ingericht op dertigduizend bezoekers per jaar, ontvangt er nu ruim honderdduizend. “Iedereen die hier werkt heeft er het maximale uit gehaald, maar we knappen nu echt uit ons jasje.” 

Niet anders is dat bij Flint, het grote theater aan de rand van het centrum. “Mensen die hier binnenkomen snappen niet dat we weg willen”, legt Harold Warmelink, directeur van Flint, uit terwijl hij de grote theaterzaal inloopt. “Voorstellingen of artiesten die we hier graag zouden willen, kunnen we niet boeken omdat we de ruimte niet hebben." Verder heeft hij zulke hoge kosten, dat hij veelal bezig is met de begroting rond krijgen. “We zijn bijna meer bezig met financiën dan met cultuur. En dat is natuurlijk niet de bedoeling.” 

Ook poppodium Fluor kampt met problemen. Zo is de isolatie binnen niet op orde, zodat er altijd maximaal één zaal gebruikt kan worden. “Daarnaast is het gebrek aan ventilatie echt een probleem”, zegt Carola Aafjes. Het podium heeft een unieke ontstaansgeschiedenis. “We hebben een lening gehad van de bank, van 6 ton. Daar hebben we hier alles voor gedaan.” Daardoor is veel gebruik gemaakt van goedkope materialen of hergebruikt materiaal uit de vorige locatie. “Het podium is één op één verhuisd. Op den duur gaan we vrezen dat artiesten er doorheen zakken”, zegt ze. 

Kortom: veel problemen op de huidige locaties. Daar komt bovenop dat geen van de panden makkelijk en goedkoop aangepakt kan worden om de duurzaamheidsdoelen van 2030 te halen. “Een oplossing, op niet al te lange termijn, is nodig”, zegt Aafjes.

Dat is de gemeente met de instellingen eens. Het college onderzoekt, samen met de sector, de mogelijkheden voor gezamenlijke huisvesting. En daar is locatie voor gevonden: de plek van het stadhuis. Het is een nieuwe stap in het proces dat al in 2020 gestart is. Het moet niet alleen de podia van betere huisvesting voorzien, maar vooral ook Amersfoort cultureel naar een hoger niveau tillen. 

Amersfoort heeft op cultureel gebied een achterstand, blijkt uit de Atlas voor Gemeenten. De stad blijft op cultureel gebied steken op de 26e plaats. “Dat doet ongelofelijk pijn”, zegt Warmelink. “Je wilt mensen bieden waar ze recht op hebben, maar de ruimte ontbreekt om te groeien.” Uit onderzoek naar de drie blijkt dat er meer potentie in zit dan we er uit halen. “Als we het vergelijken met steden van dezelfde omvang kan deze stad nog erg groeien”, zegt wethouder Tyas Bijlholt. En daarom zet het college groots in.

Een nieuwe cultuurplek die, als je alle wensen op een rij zet, ongeveer tweederde van de grote van TivoliVredenburg in Utrecht gaat zijn. In die berekening zijn de wensen van de podia los meegenomen. “Maar het kan natuurlijk zijn dat je ruimtes efficiënter gaat gebruiken”, zegt Harold Warmelink. Hoe je het ook uitlegt, het wordt een groots gebouw.

Heeft een stad als Amersfoort zo’n grote culturele plek nodig? “Wij geloven dat die groeimogelijkheid er is”, zegt Bijlholt. “We hebben nu de kans om een mooie, bruisende culturele cluster te ontwikkelen.” Toch worden er vraagtekens gezet bij de plannen. “Dat cultuur hier meer verdient is duidelijk”, zegt VVD-raadslid Hans Lemain. “Maar we moeten ook oppassen dat de plannen en ambities niet groter zijn dan nodig.” 

Hoe dat nieuwe culturele centrum er precies uit gaat zien is nog onduidelijk. In het onderzoek heeft de architect een illustratie bijgevoegd. “In principe zijn onze wensen als legoblokjes op elkaar gestapeld”, legt Warmelink uit. “Maar het geeft wel een indicatie van de ruimte die nodig is.” 

Daarnaast staat nog niet vast of alle instanties in hetzelfde gebouw komen te zitten. “Flint en de Lieve Vrouw samen zetten lijkt een logische stap”, aldus Warmelink. “Maar ik kan me zomaar voorstellen dat poppodium FLUORgraag een eigen locatie zou willen. En dat gevoel lijkt te kloppen. “We moeten er voor waken dat samen onder één dak niet betekent dat de podia hun eigen karakter verliezen”, zegt de directeur van FLUOR. “Het zou ook zomaar kunnen dat er twee gebouwen komen. Maar dat zijn we nu met elkaar aan het onderzoeken.”

Hoe het er ook uit gaan zien, het wordt geen goedkoop project voor de gemeente. De kosten voor de plannen zouden tussen de 120 en 145 miljoen uitkomen. Dat heeft de architect berekend op basis van onder andere de nodige vierkante meters. Dat bedrag kan dus met een definitieve tekening lager of nog hoger uitkomen. “Op dit moment is dat nog onduidelijk, omdat we de echte tekening nog moeten maken", zegt Bijlholt.

Niet alleen wordt in de plannen gekeken naar de grootste drie podia, ook wordt onderzocht wat de mogelijkheden zijn om op de nieuwe plek meer aan te bieden. “Het zou bijvoorbeeld heel goed zijn als er een kelder komt waar mensen gewoon kunnen oefenen en klooien”, zegt Carola Aafjes. 

Ondanks de nog vele onduidelijkheden zijn de podia heel tevreden over de nieuwe stap. "We geloven echt in deze locatie", zegt Weisner. Na de zomer komen er concretere plannen. Dan mag ook de gemeenteraad zich over het nieuwe culturele centrum buigen. Die staat er in ieder geval niet voor 2030. "Maar die stip op de horizon hebben we nodig", zegt Aafjes. "Zonder visie is er op den duur helemaal geen toekomst voor ons."