Rose zocht naar verdwenen winkel Joodse overgrootvader: ‘Binnen twee jaar verloor hij alles’
4 mei, 13:18 • 4 minuten leestijd
Amersfoort - In een van de schoenenwinkels in de Utrechtsestraat, Nelson – precies links naast de Hema - zat zo’n 85 jaar geleden de winkel van de Joodse overgrootvader van Rose Heijnen. Een van de vier filialen van het warenhuis EPA. De winkels werden hem tijdens de oorlog afgenomen en hij en zijn gezin kwamen om in een concentratiekamp. Alleen de oma van Rose overleefde. Wat er na de oorlog met de winkels gebeurde bleef altijd onbekend. Tot Heijnen zelf op onderzoek uitging en er de podcast Verdwenen Winkels over maakte.
Je moeder begon ooit met het onderzoek, maar vond het te beladen. Op welk moment dacht jij: nu wil ik de onderste steen boven krijgen?
Toen mijn moeder op een gegeven moment de winkel binnenliep. De eigenaar die nu in de winkel zit bleek de kleindochter te zijn van een man die destijds voor mijn opa werkte en waar het pand van was. Ineens kwam het daarmee heel dichtbij. Dan sta je oog in oog met zo’n geschiedenis.
Hoe is het voor je om zo’n persoonlijke geschiedenis in de openbaarheid te brengen?
Ik krijg er hele mooie reacties op. Aanvankelijk twijfelde ik. Ik vroeg me af je zoiets met iedereen moet delen en ik wilde mijn oma er ook niet mee belasten. Uiteindelijk wilden mijn moeder en oma toch ook weten wat er is gebeurd. Als kleindochter kon ik het doen, omdat ik er net iets verder van af sta. Ik ben blij dat ik het ben gaan uitzoeken, omdat er heel veel bleek te zijn.
Je opa had vier winkels, waarvan het Amersfoortse filiaal het nieuwste was, geopend in 1939. Je vraagt je in de eerste aflevering af of hij iets heeft zien aankomen.
Het ging blijkbaar goed met de zaak en hij heeft absoluut niet zien aankomen wat er zou gebeuren. Hoe zou je je ook zoiets kunnen voorstellen? Niemand had anderhalf jaar geleden gedacht dat Rusland Oekraïne binnen zou trekken.
Het ging blijkbaar goed met de zaak en hij heeft absoluut niet zien aankomen wat er zou gebeuren. Hoe zou je je ook zoiets kunnen voorstellen? Niemand had anderhalf jaar geleden gedacht dat Rusland Oekraïne binnen zou trekken.
Je vertelde dat je hebt onderschat wat er allemaal boven zou komen in je zoektocht. Waar ben je het meest door verrast?
Hoe het proces ging van het afpakken van Joods bezit en Joodse bedrijven in de oorlog. Daar wist ik weinig van. In 1941 komt daar al een speciale regel voor. Binnen twee jaar werd mijn opa uit zijn bedrijf gezet en verliest hij alles, nog voor hij onderduikt. Dat vind ik een van de meest trieste dingen. De winkel is destijds trouwens verkocht aan Perrysport, een bedrijf dat nog steeds bestaat. Ook op die manier komt de geschiedenis heel dichtbij.
Heb je het bedrijf ermee geconfronteerd?
Ja, en ik heb inmiddels een mail van ze ontvangen. Maar ik verwacht niet dat ze er veel over zullen zeggen. Ik zou het wel een fijn idee vinden als ze erover willen praten. Dat zo'n bedrijf in ieder geval weet wat voor geschiedenis ze zelf heeft.
Ja, en ik heb inmiddels een mail van ze ontvangen. Maar ik verwacht niet dat ze er veel over zullen zeggen. Ik zou het wel een fijn idee vinden als ze erover willen praten. Dat zo'n bedrijf in ieder geval weet wat voor geschiedenis ze zelf heeft.
Je groeide zelf op in Amersfoort. Heeft het je blik op de stad veranderd?
Wel op de specifieke winkel in de Utrechtsestraat, daar kijk ik nu anders naar. Ik weet wat er zich heeft afgespeeld. De gemeente Amersfoort ben ik dankbaar. Er is nu namelijk een onderzoek bezig vanuit de gemeente naar de rol die zij tijdens de oorlog speelde. Dat wordt gedaan door historicus Maarten-Jan Vos. Hij heeft tijd gekregen om mij bij mijn onderzoek te helpen.
Wel op de specifieke winkel in de Utrechtsestraat, daar kijk ik nu anders naar. Ik weet wat er zich heeft afgespeeld. De gemeente Amersfoort ben ik dankbaar. Er is nu namelijk een onderzoek bezig vanuit de gemeente naar de rol die zij tijdens de oorlog speelde. Dat wordt gedaan door historicus Maarten-Jan Vos. Hij heeft tijd gekregen om mij bij mijn onderzoek te helpen.
Het is inmiddels een paar dagen geleden dat je met je oma hebt gedeeld wat je te weten bent gekomen. Hoe gaat het nu met haar?
Ik stond net op het punt om haar te bellen, want daar ben ik ook wel benieuwd naar. Zij was in haar eerste reactie vooral boos over een specifiek formulier, waarin staat opgesomd welke regelingen er worden gehanteerd als de eigenaar van een winkel niet terugkomt na de oorlog. En ook dat eigenaren geen rechten hebben als ze wel terugkomen. Een heel naar document. Dat raakte m'n oma het meest.
Wat hoop je dat jouw podcast teweeg gaat brengen?
Dat er meer onderzoek komt naar de roof van Joodse bedrijven. Daar is nu nog heel weinig over bekend, omdat het vaak heel gecompliceerd is. Over de verkoop van mijn opa's winkel werd geoordeeld door de Nederlandse overheid dat het allemaal prima is verlopen. Daar denk ik toch anders over en ik ben ook benieuwd hoe dat met andere Joodse winkels is gegaan.
Dat er meer onderzoek komt naar de roof van Joodse bedrijven. Daar is nu nog heel weinig over bekend, omdat het vaak heel gecompliceerd is. Over de verkoop van mijn opa's winkel werd geoordeeld door de Nederlandse overheid dat het allemaal prima is verlopen. Daar denk ik toch anders over en ik ben ook benieuwd hoe dat met andere Joodse winkels is gegaan.
De eerste afleveringen van De Verdwenen Winkels zijn nu te beluisteren op Spotify en andere streamingsdiensten.
