Bij de slag om de openbare ruimte moet de auto het ontgelden

De centrumlinkse coalitie van D66, GroenLinks, CDA, ChristenUnie en Partij voor de Dieren wil over een jaar of tien niet alleen nog steeds groeien, maar ook een schonere, gezondere, leefbaardere en duurzamere stad. Daarom zullen er wat hen betreft vanwege het klimaat en het milieu grenzen aan de groei moeten worden gesteld. Daarbij gaat het over veel meer dan alleen maar betaald parkeren. Het gaat ook over combinaties met vermindering van diesel vrachtwagens in het centrum, actieve afvalscheiding, meer behoud van natuur en groen.

Om dat voor elkaar te krijgen zal onder inwoners een gedragsverandering nodig zijn. Als dat tot gevolg heeft dat er iets verboden wordt, of je moet er voortaan voor betalen, dan zijn afwijzende reacties te verwachten. Om de Amersfoortse toekomstvisie voor elkaar te krijgen, zal de slag om de openbare ruimte moeten worden uitgevochten. Kernvragen daarbij zijn: wat kon nog wel waar? En hoe, en wat kan niet langer of zal anders moeten?

Amersfoort telt momenteel ruim 160.000 inwoners die ruim 70.000 huishoudens vormen. Dat is een gemiddelde van zo’n twee personen per huishouden op hetzelfde adres. Een generatie geleden kende Nederland ongeveer één auto per adres; dat zijn er inmiddels gemiddeld bijna twee.

Volgens de meest recente cijfers telt Amersfoort momenteel 115.440 auto’s. Die nemen permanent bijna anderhalf miljoen vierkante meter parkeerruimte in beslag. Dat zijn qua ruimtebeslag 200 voetbalvelden vol geparkeerde voertuigen; ruimte waar geen woningen, school, plantsoentje of speelplaats kan worden aangelegd.

Uit recent onderzoek van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid blijkt dat het aantal auto’s in Nederland de komende jaren blijft groeien. Eén van de toekomstwensen van de vijf Amersfoortse coalitiepartijen is een compacte stad. Dat wil zeggen dat nieuwe woningen zo min mogelijk in het groen buiten de stad moet komen en zoveel mogelijk op plekken in de stad. Dat betekent dat de auto- en parkeerdruk vooral zal toenemen in en bij bestaande wijken. Als elke duizend nieuwe huishoudens leiden tot tweeduizend extra auto’s, vormt dat nog eens twee voetbalvelden geparkeerd voertuigen.

Amersfoort telt momenteel zo’n 25% huishoudens zonder auto; deels omdat ze het niet betalen kunnen maar een toenemend aantal die het vanwege het milieu liever zonder doet. Ongeveer de helft heeft één auto. Een kleine tweede kwart heeft twee auto’s voor de deur en zes procent zelfs drie.

Om gedragsverandering onder het publiek voor elkaar te krijgen, heeft de gemeente ruwweg drie mogelijkheden. Ofwel met premies, subsidies en lokkertjes iets stimuleren. Een andere optie is iets met belastingen, boetes of prijzen afremmen. De laatste is iets praktisch onmogelijk maken.

Uit recent onderzoek blijkt dat bijna de helft van Amersfoortse werkenden voor woon-werkverkeer gebruik maakt van de eigen auto. Het gros van de Nederlanders kan momenteel zijn auto binnen tien meter van de eigen woning parkeren. Amersfoorters wonen gemiddeld 2,6 kilometer verwijderd van een treinstation.

Het plan voor een nieuw Amersfoortse parkeerbeleid (‘vrijwel overal altijd betaald parkeren, voor bewoners en voor bezoekers’) wordt door de coalitie nadrukkelijk gepresenteerd als onderdeel van hun veel bredere toekomstplan. Daarbij speelt dat een deel van de gemeenteraad onderdelen van dat toekomstplan nog niet zo ziet zitten. En uit de eerste publieksreacties blijkt dat ook veel Amersfoorters deze eerste parkeerplannen niet zien zitten of er nog heel veel vragen over hebben. En met heel veel ándere voorstellen op de proppen komen.

Bij het opstellen van hun plannen voor een andere ruimteverdeling in de stad, hebben de gemeentelijke plannenmakers gebruik gemaakt van de ervaringen en ideeën van vergelijkbare grote steden. Amersfoort is niet de eerste stad die betaald parkeren gebruikt als een middel om het publiek tot ander autogebruik aan te zetten. Praktijkvoorbeelden in het land tonen aan dat autobezitters in hun eigen buurt soms parkeervergunningen willen. Bijvoorbeeld om vreemde auto’s buiten hún parkeerplekken te houden. Maar er wordt evengoed gemopperd als ze elders moeten betalen als ze zelf ergens willen parkeren.

Om nadelen van een nieuw parkeerregime op te vangen, worden meerdere oplossingen aangedragen. Te denken valt aan het niet langer parkeren van de tweede gezinsauto in de eigen straat maar op een collectief parkeerterrein aan de rand van de stad. Of parkeren bij je werk alleen op terrein van de baas. Daarmee kunnen bedrijven hun parkeeroverlast niet langer afwentelen op de openbare ruimte.

Andere opties zijn gratis busvervoer voor woon-werkverkeer binnen de stad, of gratis OV voor álle 65plussers. Of meer winkelcentra met eigen bezorgdiensten, of meer blauwe zones voor kort-parkerende inwoners die iets ophalen. En bijvoorbeeld een algehele ontheffing voor de rondrijdende wijkverpleegkundigen? Je kunt het zo gek niet bedenken of verkeerstechnici hebben er ideeën over. Nadeel daarvan is dat automobilisten niet het gevoel willen hebben dat ze ergens toe gedwongen worden.

De gemeentelijke plannenmakers willen van zowel van de politici als van de inwoners weten wat ze van de nu gepresenteerde parkeervarianten vinden. Probleem zal zijn dat veel lokale politici de daaraan ten grondslag liggende toekomstvisie nog niet concreet genoeg vinden. Veel inwoners zullen de nadelen van invoering van betaald parkeren juist veel te concreet vinden.