Tijd lijkt rijp voor raadsonderzoek Vahstal maar coalitie aarzelt

Amersfoort2014 en enkele andere oppositiepartijen dienen dinsdagavond een motie in om zo’n onderzoek op te starten. De indieners vinden daar de tijd rijp voor. Nu de gemeente onlangs heeft besloten niet in beroep te gaan tegen de uitkomst van een bindend-advies procedure, zijn er volgens hen geen juridische belemmeringen meer. En of ze het nú doen of later...uiteindelijk zal de gemeenteraad deze koe toch eens bij de hoorns moeten nemen, zeggen ze.

Een lokaal raadsonderzoek wordt meestal ingesteld om te leren van fouten en om herhaling te voorkomen. Er lopen momenteel in een tiental gemeenten raadsonderzoeken naar allerlei lokale kwesties. De bekendste is die in Den Haag naar de ‘vriendjespolitiek’ van ex-wethouder Richard de Mos.

Weliswaar zijn Amersfoort en Vahstal nog verwikkeld in een zogeheten schadestaatprocedure, maar dat gaat niet over de oorzaak en het verleden, maar alleen over hoe groot de uiteindelijke schadevergoeding moet worden. Of de gemeente nou vijf miljoen moet betalen, of tien of twintig miljoen, is niet relevant voor de onderzoeksvraag hoe het in de beslis- en besluitvorming toch zo mis heeft kunnen lopen.

In 2019 heeft de SP al eens in de gemeenteraad voorgesteld een onderzoek te houden, maar op dat moment was nog niet bekend of de gemeente jegens Vahstal in gebreke was gebleven. Raadsleden zeggen dat pas sinds enkele jaren duidelijk is dat wethouders en topambtenaren vanaf het begin verhuld hielden hoe zij projectontwikkelaar Vahstal in nieuwbouwwijk Vathorst buiten de deur hadden weten te houden.

Voor een lokaal parlementair onderzoek geldt dat er ruime parlementaire steun voor moet zijn. Een lokale enquête moet je niet met kleine meerderheid van één of twee stemmen doordrukken of tegenhouden. Overeenstemming tussen coalitie en oppositie kan alleen worden bereikt als het uiteindelijke doel niét is om de schuldvraag vast te stellen. Of om ‘te zwartepieten’: bij voorbaat het rampscenario in de schoenen schuiven van een wethouder, burgemeester of topambtenaar.

In het Amersfoortse geval is er één lichtpuntje maar er zijn ook verschillende valkuilen. Eén daarvan is de onderzoeksvraag: wát gaan we onderzoeken? Die onderzoeksvragen worden pas vastgesteld door de commissie die dinsdagavond wel of niet wordt ingesteld. En bovendien moet waarschijnlijk ook nog de lokale huishoudelijke verordening worden aangepast. Andere valkuil is de keuze voor het taalgebruik tussen voor- en tegenstanders: juristerij en uitstelgedrag versus populisme en doordrammen.

Lichtpuntje is dat de nieuwe gemeenteraad in 2021 heeft besloten een ‘begeleidingscommissie’ van raadsleden in te stellen die de afhandeling van de Vahstal-kwestie in de gaten gaat houden. Meer dan dertig jaar wisten opeenvolgende wethouders en topambtenaren de kwestie buiten de controle van de gemeenteraad te houden. Twee jaar geleden leek het er op dat de gemeenteraad het heft in handen ging nemen.

Bijkomend probleem kan zijn dat PvdA en VVD momenteel in de oppositie zitten, maar in het verleden met hun wethouders in het stadsbestuur mee bestuurden. Daarmee kunnen ook die partijen medeverantwoordelijk worden gesteld voor het blijven toedekken van de kwestie. Maar ze zouden zich (net als CDA en D66) er ook op kunnen beroepen dat hun partijvoorgangers met Vahstal een bijna-overeenkomst hadden om de zaak op te lossen. Dat zelfs voor het oog van de pers-camera ‘het verleden werd begraven’. In drie gevallen kwam het tot een akkoord, twee keer werden ook de documenten ondertekend, maar het liep vervolgens toch weer vast.

Of de huidige coalitiefracties (D66, GroenLinks, CDA, CU, PvdD) eigen onderzoek op gang willen brengen, is nog onduidelijk. Tot nu toe doen ze er in het openbaar het zwijgen toe, en wordt in het stadhuis nog steeds álles over het dossier-Vahstal achter gesloten deuren, onder oplegging van geheimhouding, besproken. Tot nu toe legt niemand publiekelijk verantwoording af, maar uiteindelijk zal toch eens moeten blijken hóe en wáár de gemeente in de fout ging.

Hoe vervelend het voor sommigen ook zal zijn, er komt een moment dat door de zure appel moet worden gebeten. Er zijn genoeg procedurele argumenten en excuses te bedenken om het onderzoek (net als de afgelopen 30 jaar) nog even of langer te blijven uitstellen. Net zolang totdat de aller-, aller-, allerlaatste juridische haartjes zijn gekloven. Maar als de strontkar dan toch moet worden leeggeschept, dan maar beter in één keer.