Groot deel van de Amersfoortse daklozen is onzichtbaar

Het is nog schemerig buiten wanneer om acht uur 's ochtends de eerste paar gasten binnendruppelen bij Motiva. Op zoek naar warmte, koffie of thee. Iedere dag van de week – op zondag na - kunnen bezoekers hier in de ochtend een warme maaltijd krijgen, als er de avond daarvoor tenminste door vrijwilligers eten is bereid. Dat gebeurt door bijvoorbeeld een kerkgemeenschap of een vriendengroep. Op de meeste dagen is dat het geval.

Iedereen kan het volgens René Slotboom worden: dakloos. Hij leefde ooit zelf tweeënhalf jaar op straat. Vanuit die hoedanigheid werkt Slotboom inmiddels al 21 jaar bij Motiva in Amersfoort als straatadvocaat en zet hij zich in voor de belangen van mensen die op straat leven. "Sommigen daklozen leven al jaren op straat, anderen pas net", vertelt Slotboom.

"Vooral de eerste weken zijn cruciaal. Wanneer iemand langer dan zes weken op straat leeft wordt de kans op terugkeer naar een 'normaal’ leven steeds kleiner. In die tijd gaat iemand de straatcultuur kennen. Dan verharden mensen vaak, doordat ze moeten stelen of een mes tegen hun hoofd krijgen.”

Wie wil kan zo binnenlopen bij Motiva aan Muurhuizen; er zit geen slot op de deur. De ingang van de opvang zit in een straatje tussen de Bloemendalsestraat en de Groenmarkt. Mensen die binnenkomen, lopen eerst naar de koffie- en theeautomaat. “Er staat een snijdende wind”, mompelt een van de mannen die met koffie aan de grote tafel in het midden van de ruimte gaat zitten. "Het is echt heel koud buiten."

Amersfoort telt een paar honderd daklozen. Een heel deel daarvan is onzichtbaar. Er zijn mensen die in hun auto, in een parkeergarage of op een andere plek slapen. Bijvoorbeeld bij kennissen. Dat laatste raadt Slotboom vaak af. “Een week of twee gaat meestal nog wel, maar na die tijd zie je dat er vaak grote ergernissen ontstaan. Dan blijkt de vriendschap niet zonder grenzen te zijn. Mensen die iemand in huis nemen zijn zich vaak onvoldoende bewust van de impact op het eigen leven.”

In de keuken van Motiva staat Pieter achter het gasfornuis. Pieter is vrijwilliger en kookt inmiddels al een jaar lang iedere maandagochtend voor dak- en thuislozen. De macaroni-geur verspreidt zich via de gang naar de overige ruimtes. Sommige mensen komen langs om de maaltijd ter plekke te nuttigen, anderen nemen de maaltijd in een bakje mee. “Sinds corona kiezen meer mensen ervoor om de maaltijd af te halen”, vertelt Slotboom. “Destijds was het noodzaak, nu lijkt het een gewoonte te worden.”

Via Motiva krijgen daklozen zes euro per dagdeel betaald waarop ze aan dagbesteding doen via het zogenoemde Klussenbureau. Een handjevol daklozen gaat al vroeg op pad om afval van straat te ruimen. Ze pakken een grijper en een geel hesje uit de bak die in de hoek van de kamer staat en ze nemen een vuilniszak mee.

Het is rustig in de woonkamer van Motiva. “De uitkeringen zijn net uitbetaald aan veel mensen, waardoor we de eerste dagen daarop altijd minder mensen zien verschijnen. Na een kleine week is die uitkering vaak op en dan wordt het vanzelf weer drukker hier", legt Slotboom uit.

In Amersfoort zijn er verschillende plekken waar daklozen opgevangen worden. Zo is er Kwintes aan het Smallepad, de grootste zorgaanbieder op het gebied van dak- en thuislozen. Hier zou iedere dakloze - ongeacht zijn of haar situatie - in principe terecht moeten kunnen. Een andere plek is aan de Kleine Haag, Jellinek, bedoelt voor alcoholverslaafden die ingeschreven staan bij de gemeente Amersfoort. In de buurt van de Hogeweg is er een opvang voor drugsverslaafden – in de vorm van een hostel - Domus Hirundo van het Leger des Heils. En dan is er dus Motiva.

René Slotboom: "Laatst kwam hier een jonge vrouw van 19 jaar en die had haar maandelijkse periode. Ze had alleen geen maandverband dat ze kon gebruiken. Gelukkig delen we dat hier uit. Dat zijn wel momenten dat ik nog steeds schrik van de situatie waarin sommige mensen leven.”

Wat je het beste kunt doen als je op straat loopt en iemand wil helpen die dakloos is? Daar is Slotboom kort over. “Meestal kun je het beste niets doen. Je loopt een risico dat iemand onder invloed is en daarom ontoerekeningsvatbaar is. Wanneer iemand voor overlast zorgt kun je de politie bellen. Als je iets wil betekenen kun je natuurlijk geld doneren aan een fonds dat zich inzet voor daklozen.”

In de ochtend loopt Slotboom - of een van zijn collega's - een aantal surveillancerondes. “Ik observeer terwijl ik door de stad loop en ik houd bepaalde plekken extra goed in de gaten”, vertelt Slotboom. "Ik let erop of daklozen zich gedragen.” In het stadsplantsoen, aan de overkant van de Plus supermarkt, hangen een aantal daklozen op en rond een bankje. “Zodra ze mij zien gaan ze vaak weer aan het werk", zegt Slotboom met een kleine lach op zijn gezicht. "Af en toe spreek ik ze aan, soms blijf ik op een afstand een tijdje staan kijken om te zien wat er gebeurt.”

Hij loopt door en wijst onderweg een aantal plekken aan die als 'goede slaapplekken’ worden aangemerkt. Achter een muurtje, dicht naast een heg. Beschutte plekken. Ook vertelt Slotboom dat de donkergroene plastic zoutbakken die her en der op straat staan weleens worden gebruikt om in te slapen.

Slotboom noemt als belangrijkste punt om mensen te helpen: kijken naar wat de persoon in kwestie wil. Maatwerk dus. "Voor iedereen is dit weer anders. Jij kunt wel wíllen dat iemand afkickt van alcohol of drugs, maar als diegene het zelf niet wil gaat het niet lukken. We moeten echt kijken naar wat iemand nodig heeft. En dan worden heel veel dingen ineens simpel. En soms geven we ook iemand een schop onder de kont. We draaien in ieder geval niet om de hete brei heen."

Kun je gelukkig zijn wanneer je jarenlang op straat leeft? "Ja, dat kan zeker", zegt Slotboom resoluut. "Je wil niet weten hoeveel mensen die je op straat tegenkomt dakloos zijn, waar je dat niet van zou denken. Ook wanneer je op straat leeft ga je een modus vinden. Je maakt er het beste van. Op een gegeven moment mis je de televisie niet meer en ben je blij met de dingen die je wel hebt."

Het volgende deel van dit tweeluik verschijnt volgende week en gaat in op de vraag of het 'daklozenprobleem' wel oplosbaar is.